Mối quan hệ giữa Hội đồng quản trị và thành viên Hội đồng quản trị

Luật sư Tô Đình Huy		[1] Theo đó, Hội đồng quản trị thực hiện hoạch định chiến lược, giám sát hoạt động sản xuất, kinh doanh của công ty. Hiệu quả của hoạt động quản trị là một trong những yếu tố đánh giá sự thành công của doanh nghiệp. Với tầm quan trọng đó, cần có một cơ chế pháp lý để đảm bảo cho HĐQT hoạt động thống nhất và hiệu quả. Chính vì vậy, các nhà lập pháp, doanh nghiệp thông qua Luật doanh nghiệp và Điều lệ công ty quy định chi tiết nhiều vấn đề liên quan đến HĐQT như cơ cấu tổ chức, quy chế hoạt động, quyền hạn, nghĩa vụ,... Trong giới hạn của bài viết này, chúng tôi chỉ đề cập đến mối quan hệ về nhiệm kỳ, tư cách pháp lý giữa HĐQT và thành viên HĐQT theo quy định pháp luật trong một số trường hợp cụ thể nhằm hỗ trợ Quý độc giả giải đáp những vướng mắc liên quan.
Luật sư Nguyễn Thị Ngọc Dung

1. Mối quan hệ giữa nhiệm kỳ của Hội đồng quản trị và nhiệm kỳ của từng thành viên
1.1 Theo quy định của Luật doanh nghiệp 2005
Khoản 1 Điều 109 Luật doanh nghiệp 2005 quy định: Nhiệm kỳ của Hội đồng quản trị là năm năm. Nhiệm kỳ của thành viên Hội đồng quản trị không quá năm năm (…)
Theo đó, nhiệm kỳ của HĐQT là cố định theo quy định pháp luật: 05 năm. Đối với nhiệm kỳ của thành viên HĐQT, luật chỉ giới hạn thời gian tối đa, còn thời hạn nhiệm kỳ thành viên của mỗi doanh nghiệp sẽ do doanh nghiệp quy định cụ thể trong Điều lệ công ty.
Chỉ với quy định trên, sẽ không thấy bất kỳ mối liên hệ nào giữa nhiệm kỳ HĐQT và nhiệm kỳ thành viên HĐQT. Thậm chí còn đặt ra vấn đề là hết nhiệm kỳ 05 năm của HĐQT sẽ tiến hành bầu lại tất cả các thành viên (không quan tâm có thành viên nào chưa hết thời hạn nhiệm kỳ hay không) hay hết nhiệm kỳ của thành viên nào tiến hành bầu lại/bầu bổ sung đối với thành viên đó?
Trên thực tế đã từng xảy ra tranh chấp liên quan đến quy định nêu trên, cụ thể:
Quan điểm thứ nhất: cổ đông cho rằng công ty quy định nhiệm kỳ thành viên HĐQT là 05 năm nên chỉ bầu lại/thay thế khi thành viên đó hết nhiệm kỳ 05 năm. Quy định này dẫn đến cách hiểu việc bầu thành viên HĐQT không phụ thuộc nhiệm kỳ HĐQT.
Quan điểm thứ hai: có cổ đông lại cho rằng vì luật quy định nhiệm kỳ HĐQT là 05 năm nên cứ hết 05 năm sẽ tiến hành bầu lại tất cả thành viên HĐQT, nếu hiểu như quan điểm thứ nhất thì HĐQT không có nhiệm kỳ và không phù hợp với quy định của Luật doanh nghiệp.
Quy định tại Khoản 3 Điều 109 Luật doanh nghiệp 2005 đã giải quyết được những vướng mắc trên khi quy định: “Trường hợp có thành viên được bầu bổ sung hoặc thay thế thành viên bị miễn nhiệm, bãi nhiệm trong thời hạn nhiệm kỳ thì nhiệm kỳ của thành viên đó là thời hạn còn lại của nhiệm kỳ Hội đồng quản trị”. Theo đó, nhiệm kỳ của thành viên HĐQT phải theo nhiệm kỳ HĐQT. Điều đó có nghĩa rằng nếu công ty quy định nhiệm kỳ thành viên HĐQT là 05 năm thì không phải tất cả các thành viên đều có nhiệm kỳ 05 năm. Trường hợp thành viên được bầu bổ sung/thay thế thì nhiệm kỳ bị giới hạn bởi thời gian còn lại của nhiệm kỳ HĐQT và khi hết nhiệm kỳ của HĐQT, phải bầu lại/thay thế tất cả thành viên.
Do đó, hiểu theo quan điểm thứ hai hoàn toàn có cơ sở. Việc công ty quy định nhiệm kỳ HĐQT là nhiệm kỳ/theo nhiệm kỳ của thành viên HĐQT là không phù hợp quy định pháp luật nêu trên.
1.2 Theo quy định của Luật doanh nghiệp 2014
Luật doanh nghiệp 2014 đang có hiệu lực pháp luật đã bỏ quy định nhiệm kỳ của HĐQT. Riêng nhiệm kỳ của thành viên HĐQT không có nhiều thay đổi: chỉ quy định thêm nhiệm kỳ đối với thành viên độc lập nhưng thời hạn nhiệm kỳ vẫn như trước đây là không quá 05 năm.[2]
Câu hỏi đặt ra là tại sao lại có sự thay đổi này?
Hiện nay vẫn chưa có quan điểm chính thống nào từ các nhà lập pháp về lý do cho sự thay đổi nêu trên. Chúng tôi vẫn chưa thấy các luật gia bàn luận về vấn đề này. Theo chúng tôi, có thể vì một số nguyên nhân như sau:
Thứ nhất, việc bỏ quy định nhiệm kỳ HĐQT là nhằm hạn chế những tranh chấp. Như chúng tôi đã nêu ở phần trên về việc quy định đồng thời nhiệm kỳ HĐQT và nhiệm kỳ thành viên HĐQT theo Luật doanh nghiệp 2005 dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau. Trên thực tế cũng có nhiều doanh nghiệp quy định nhiệm kỳ HĐQT theo nhiệm kỳ của từng thành viên, cùng với đó là dẫn quy định pháp luật về nhiệm kỳ HĐQT cố định 05 năm. Sự chồng chéo, mâu thuẫn này là nguyên nhân của nhiều tranh chấp giữa các thành viên HĐQT, cổ đông dẫn đến sự trì trệ của công ty.
Thứ hai, việc bỏ quy định nhiệm kỳ HĐQT là nhằm bảo vệ cổ đông nhỏ. HĐQT như một cơ chế đại diện cho ĐHĐCĐ trong việc hoạch định, giám sát hoạt động của công ty. ĐHĐCĐ có quyền quyết định thành viên HĐQT. Như vậy, nếu cứ hết nhiệm kỳ HĐQT 5 năm phải bầu lại tất cả thành viên thì các cổ đông lớn có khả năng loại bỏ đại diện của các cổ đông nhỏ dễ dàng hơn với lý do đơn giản là HĐQT hết nhiệm kỳ mà không cần biết thành viên hoạt động có hiệu quả hay không. Điều này thể hiện rõ qua các cuộc thâu tóm doanh nghiệp của các “ông lớn”. Đảm bảo được hoạt động trong toàn bộ thời gian của nhiệm kỳ, trừ khi có hành vi vi phạm dẫn đến việc không đáp ứng tiêu chuẩn luật định đối với thành viên HĐQT là cơ chế bảo vệ quyền lợi của cổ đông.
Trên tinh thần đó, doanh nghiệp có thể căn cứ quy định nêu trên để sửa đổi Điều lệ công ty theo hướng không quy định về nhiệm kỳ của HĐQT để tránh chồng chéo, mâu thuẫn giữa các quy định trong điều lệ.
Tuy nhiên, việc Luật doanh nghiệp 2014 bỏ quy định nhiệm kỳ của HĐQT không có nghĩa là doanh nghiệp không được quy định nhiệm kỳ HĐQT trong Điều lệ công ty. Do đó, doanh nghiệp có thể quy định cụ thể thời hạn nhiệm kỳ của HĐQT miễn không căn cứ theo nhiệm kỳ của từng thành viên. Trong trường hợp vẫn quy định nhiệm kỳ HĐQT, doanh nghiệp cần lưu ý là phải quy định chi tiết cơ chế bầu thành viên HĐQT vì nếu quy định bầu theo nhiệm kỳ của từng thành viên trong khi Luật doanh nghiệp không điều chỉnh nhiệm kỳ HĐQT nữa thì vô hình chung đã “vô hiệu hóa” quy định nhiệm kỳ HĐQT.

2. Tư cách pháp lý của HĐQT khi tất cả các thành viên HĐQT đều hết nhiệm kỳ
HĐQT được cấu thành bởi các thành viên HĐQT. Vậy, liệu việc hết nhiệm kỳ của tất cả các cấu thành có dẫn đến việc chấm dứt hoạt động của một tổng thể về mặt pháp lý?
2.1 Tư cách pháp lý của thành viên HĐQT khi hết nhiệm kỳ thành viên
Thứ nhất, trong các trường hợp không còn tư cách và đương nhiên mất tư cách thành viên HĐQT không có quy định đối với trường hợp hết nhiệm kỳ[3]. Do đó, thành viên HĐQT trong trường hợp nêu trên không đương nhiên bị mất tư cách thành viên.
Thứ hai, quyền quyết định tư cách thành viên HĐQT bao gồm bầu, bãi nhiệm, miễn nhiệm thuộc về Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) công ty[4].  Như vậy, khi thành viên hết nhiệm kỳ nhưng ĐHĐCĐ chưa tiến hành bầu lại HĐQT thì tư cách pháp lý của các thành viên chưa bị bác bỏ.
Thứ ba, Khoản 3 Điều 150 Luật doanh nghiệp 2014 quy định rằng: “Trường hợp tất cả thành viên Hội đồng quản trị cùng kết thúc nhiệm kỳ thì các thành viên đó tiếp tục là thành viên Hội đồng quản trị cho đến khi có thành viên mới được bầu thay thế và tiếp quản công việc, trừ trường hợp Điều lệ công ty có quy định khác”. Theo đó, các thành viên hết nhiệm kỳ vẫn là thành viên HĐQT nếu Điều lệ công ty không quy định khác.
Liên quan đến việc Điều lệ công ty quy định khác: trong trường hợp Điều lệ quy định việc thành viên hết nhiệm kỳ đương nhiên mất tư cách thành viên mà tất cả các thành viên đều cùng hết nhiệm kỳ sẽ dẫn đến việc những hoạt động thuộc thẩm quyền của HĐQT bị ngưng trệ trong thời gian chưa bầu được HĐQT mới. Mặc dù luật định: ĐHĐCĐ có nghĩa vụ bầu bổ sung thành viên độc lập HĐQT trong vòng 06 tháng kể từ ngày thành viên độc lập mất tư cách thành viên[5] nhưng Luật doanh nghiệp lại không quy định chế tài đối với nghĩa vụ này. Do đó, trong trường hợp quá thời hạn luật định, ĐHĐCĐ không bầu HĐQT thì công ty không tránh khỏi khó khăn trong việc điều hành, quản lý hoạt động. Việc Điều lệ quy định như trên sẽ không mang tính khả thi.
Như vậy, việc hết nhiệm kỳ thành viên không đương nhiên dẫn đến chấm dứt tư cách pháp lý của thành viên.
2.2 Tư cách pháp lý HĐQT khi tất cả các thành viên cùng hết nhiệm kỳ
Như đã nêu trên, vì không đương nhiên mất tư cách pháp lý khi hết nhiệm kỳ nên khi tất cả các thành viên cùng hết nhiệm kỳ thì các thành viên này vẫn hoạt động bình thường. Do đó, HĐQT vẫn tồn tại.
Kể cả trong trường hợp Điều lệ quy định hết nhiệm kỳ đương nhiên mất tư cách thành viên thì trên thực tế HĐQT không thể hoạt động nhưng HĐQT cũng không mất tư cách pháp lý bởi pháp luật hiện hành không quy định trường hợp chấm dứt hiệu lực hoạt động Hội đồng quản trị.
Từ những phân tích nêu trên cho thấy việc hết nhiệm kỳ thành viên không đương nhiên mất tư cách thành viên HĐQT và HĐQT vẫn tồn tại theo quy định pháp luật và Điều lệ công ty.
HĐQT như một cỗ máy và thành viên HĐQT là những cấu thành của cỗ máy đó. Việc doanh nghiệp hiểu rõ mối quan hệ và cơ chế vận hành của từng cấu thành với tổng thể về HĐQT sẽ đảm bảo hoạt động của HĐQT cũng như doanh nghiệp được hiệu quả.
 

---

[1] Khoản 1 Điều 149 Luật doanh nghiệp 2014

[2] Điều 150 Luật doanh nghiệp 2014

[3] Điều 151 Luật doanh nghiệp 2014

[4] Điểm c Khoản 2 Điều 135 Luật doanh nghiệp 2014

[5] Khoản 3 Điều 151 Luật doanh nghiệp 2014

Chuyên đề trên đây là chia sẻ của chúng tôi về vấn đề  Mối quan hệ giữa Hội đồng quản trị và thành viên Hội đồng quản trị nhằm hỗ trợ người đọc có thêm kiến thức về pháp luật, không nhằm mục đích thương mại. Các thông tin trong chuyên đề  Mối quan hệ giữa Hội đồng quản trị và thành viên Hội đồng quản trị chỉ là quan điểm cá nhân người viết, người đọc chỉ tham khảo. Chúng tôi đề nghị Quý Khách hàng nên tham khảo ý kiến chuyên môn từ Luật sư của chúng tôi đối với các vấn đề cụ thể. Các yêu cầu giải đáp thắc mắc hãy liên hệ trực tiếp với Văn phòng của chúng tôi theo địa chỉ phía trên hoặc liên hệ qua Hotline: 0978845617, Email: info@luatsuhcm.com